علی‌اکبر دهخدا (۱۲۵۷–۱۳۳۴ هجری شمسی)، با لقب «دخو»، یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های فرهنگی، ادبی، سیاسی و لغت‌شناس ایران در دوران معاصر است. او بنیان‌گذار و مؤلف بزرگ‌ترین فرهنگ لغت فارسی، یعنی «لغت‌نامه دهخدا»، بود که به‌عنوان میراثی ماندگار در تاریخ زبان‌شناسی فارسی شناخته می‌شود. دهخدا همچنین در عرصه‌های شعر، طنز، روزنامه‌نگاری و سیاست نقش برجسته‌ای ایفا کرد.
تولد و دوران کودکی
علی‌اکبر دهخدا در حدود سال ۱۲۵۷ هجری شمسی (۱۸۷۹ میلادی) در تهران متولد شد. پدرش، خانباباخان، از ملاکان متوسط قزوین بود که پیش از تولد دهخدا به تهران مهاجرت کرده بود. دهخدا در نه سالگی پدرش را از دست داد و تحت سرپرستی مادرش قرار گرفت. تربیت علمی او را ابتدا شیخ غلامحسین بروجردی و سپس حاج شیخ هادی نجم‌آبادی بر عهده گرفتند.
تحصیلات و سفر به اروپا
دهخدا پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، به مدرسه علوم سیاسی رفت و در آنجا با مباحث سیاسی و اجتماعی آشنا شد. در سال ۱۲۸۱ هجری شمسی، به همراه معاون‌الدوله غفاری، به کشورهای بالکان سفر کرد و حدود دو سال و نیم در وین اقامت داشت. این سفر تأثیر زیادی بر دیدگاه‌های سیاسی و فرهنگی او گذاشت.
فعالیت‌های ادبی و سیاسی
دهخدا در دوران مشروطه با همکاری جهانگیرخان صوراسرافیل و قاسم‌خان صوراسرافیل، روزنامه «صوراسرافیل» را تأسیس کرد. این روزنامه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارگان‌های جنبش مشروطه‌خواهی ایران شناخته می‌شود. دهخدا در این روزنامه مقالاتی با عنوان «چرند و پرند» منتشر می‌کرد که نقدهایی تند و صریح به وضعیت اجتماعی و سیاسی آن زمان داشت.
آثار برجسته
۱. لغت‌نامه دهخدا
«لغت‌نامه دهخدا» بزرگ‌ترین فرهنگ لغت فارسی است که در ۵۰ جلد تدوین شده است. این اثر نتیجه سال‌ها تلاش و پژوهش دهخدا در گردآوری واژگان و اصطلاحات فارسی است. لغت‌نامه دهخدا به‌عنوان مرجعی معتبر در زبان‌شناسی فارسی شناخته می‌شود.
۲. امثال و حکم
«امثال و حکم» مجموعه‌ای از ضرب‌المثل‌ها و حکمت‌های فارسی است که دهخدا آن را گردآوری کرده است. این اثر بازتاب‌دهنده فرهنگ و روان‌شناسی مردم ایران در دوره‌های مختلف تاریخی است.
۳. آثار دیگر
دهخدا همچنین در زمینه‌های شعر، نثر، طنز و نقد اجتماعی آثار متعددی از خود به جای گذاشته است که تأثیر زیادی بر ادبیات معاصر ایران داشته‌اند.
تأثیرات فرهنگی و اجتماعی
دهخدا با آثار خود، نقشی اساسی در توسعه زبان فارسی و فرهنگ ایرانی ایفا کرد. او با نقدهای اجتماعی و سیاسی خود، مردم را به تفکر و آگاهی بیشتر دعوت می‌کرد. دهخدا همچنین با تأسیس روزنامه «صوراسرافیل» و انتشار مقالات انتقادی، در شکل‌گیری جنبش مشروطه‌خواهی ایران نقش مهمی داشت.
درگذشت و میراث
علی‌اکبر دهخدا در ۷ اسفند ۱۳۳۴ هجری شمسی در تهران درگذشت. آرامگاه او در ابن‌بابویه تهران واقع شده است. میراث فرهنگی و علمی او همچنان در ایران و جهان مورد احترام و ارجاع قرار می‌گیرد.