شعر «شبانه» با مطلع «مرا/تو/بی‌سببی/نیستی» یکی از مشهورترین و زیباترین شعرهای احمد شاملو، شاعر بزرگ معاصر ایران است. این شعر در فروردین ۱۳۵۱ سروده شد و از جمله اشعاری است که در مجموعه‌ای به نام «شبانه‌ها» جای گرفته‌اند. شاملو در این شعر با زبانی آهنگین و تصاویری پراحساس، عشق و ستایش معشوق را به شکلی بی‌نظیر به تصویر می‌کشد. شعر «شبانه» نه تنها از نظر محتوایی عمیق و تأمل‌برانگیز است، بلکه از نظر ساختار زبانی و موسیقی کلمات نیز نمونه‌ای درخشان از هنر شعری شاملو به شمار می‌رود. در ادامه، متن کامل این شعر را می‌خوانیم و سپس به نقد و بررسی آن می‌پردازیم.
متن شعر «شبانه» اثر احمد شاملو
مرا تو بی سببی نیستی
مرا تو
بی سببی
نیستی.
به راستی
صلت ِ کدام قصیده ای
ای غزل؟
ستاره باران ِ جواب ِ کدام سلامی به آفتاب
از دریچه تاریک؟
کلام از نگاه ِ تو شکل می بندد.
خوشا نظر بازیا که تو آغاز می کنی!
پس پشت مردمکان ات
فریاد کدام زندانی ست
که آزادی را
به لبان ِ بر آماسیده
گل سرخی پرتاب می کند؟ ــ
ورنه
این ستاره بازی
حاشا
چیزی بدهکار ِ آفتاب نیست.
نگاه از صدای تو ایمن می شود.
چه مؤمنانه نام مرا آواز می کنی!
و دلت
کبوتر آشتی ست،
در خون تپیده
به بام تلخ.
با این همه
چه بالا
چه بلند
پرواز می کنی!
نقد و بررسی شعر «شبانه»
شعر «شبانه» را می‌توان از برترین عاشقانه‌های احمد شاملو دانست. این شعر با زبانی آهنگین و تصاویری شاعرانه، عشق و ستایش معشوق را به شکلی بی‌نظیر بیان می‌کند. شاملو در این شعر از تکنیک‌های زبانی و موسیقی کلمات به‌گونه‌ای استفاده کرده است که شعر را به اثری ماندگار و تأثیرگذار تبدیل کرده است.
مرتضی کاخی، منتقد ادبی، بر قدرت شاملو در به‌کارگیری کلمات تأکید می‌کند و معتقد است که شاملو در این شعر توانسته است با ترکیب‌های زبانی نو و تصاویر بدیع، احساسات عمیق خود را به خواننده منتقل کند. از سوی دیگر، محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر و پژوهشگر ادبی، معتقد است که در این شعر با نمونه‌ای تقریباً کامل از شعر شاملویی مواجه هستیم. او به تجانس آوایی در این شعر اشاره می‌کند و می‌گوید که با صرف‌نظر از چند کلمه، همهٔ خوشه‌های آوایی از یک ترکیب هجایی به وجود آمده‌اند.
پروین سلاجقه نیز درباره این شعر می‌گوید: «فضاسازی در این شبانه که مدیحه‌ای است بی‌مانند در ستایش عشق، در هم‌نوایی کامل با زبان صورت گرفته‌است.» به‌راستی، شاملو در این شعر توانسته است با زبانی روان و موسیقایی، فضایی عاشقانه و پراحساس خلق کند که خواننده را به عمق احساسات شاعر نزدیک می‌سازد.
در مجموع، شعر «شبانه» نه تنها از نظر محتوایی عمیق و تأمل‌برانگیز است، بلکه از نظر ساختار زبانی و موسیقی کلمات نیز نمونه‌ای درخشان از هنر شعری شاملو به شمار می‌رود. این شعر گواهی است بر توانایی شاملو در خلق آثاری ماندگار که تا همیشه در ادبیات فارسی جایگاه ویژه‌ای خواهند داشت.
معنی بعضی از جملات شعر:
مرا تو بی سببی نیستی: علت داشتن. سبب داشتن.
صلت: پاداشی که سابق بخصوص پادشاهان در ازای مدیحه و شعرخوانی شاعران به آنها می دادند. (بیشتر مواقع شاعران قصیده برای امراء و شاهان آماده می کردند. صلت قصیده در این شعر اشاره به پاداشی که بزرگان به شاعران می دادند می کند.)
ستاره باران جواب سلام: یعنی در ازای سلام به جای جواب ستاره باران کردن.
خوشا نظربازیا که تو آغاز می کنی: از آنجایی که قبل از این می گوید کلام از نگاه تو شکل می بندد! اظهار خوشحالی است از اینکه با نظربازی معشوق کلام زاده می شود.